Biblioteczka tłumacza
„Akt prawny” w tłumaczeniu. Wyjaśnienie, przykłady, rozwiązania

Tekst napisała Zuzanna Wnuk na bazie materiałów opracowanych na potrzeby kursu „Podstawy to podstawa” przez Annę Setkowicz-Ryszkę.
Tłumaczenie prawnicze potrafi przysporzyć wielu trudności, a jedną z nich na pewno jest ekwiwalencja. To, co wydaje się proste do przetłumaczenia w sposób dosłowny, niejednokrotnie może wymagać znacznie głębszej analizy.
Przykładem problematycznego wyrażenia jest pozornie prosty termin: „akt prawny”, który wbrew intuicji zwykle nie powinien być tłumaczony jako legal act. Istnieje kilka alternatywnych możliwości tłumaczeń, które porównamy poniżej. Wyjawimy zakończenie od razu: najlepszymi rozwiązaniami wydają się enactment i legal instrument. Po szczegóły zapraszamy poniżej!
Czym jest akt prawny?
Przede wszystkim: czym po polsku jest akt prawny? Za Encyklopedią PWN, jest to „akt organu państwa zawierający ogólne reguły postępowania”, np. ustawa, rozporządzenie, dekret. Aktem prawnym może też być czynność prawna taka jak umowa o pracę, nadanie obywatelstwa czy stwierdzenie ważności testamentu przez sąd.
Jak „akt prawny” tłumaczą słowniki? W jednym z polsko-angielskich słowników po wpisaniu „akt prawny” pojawia się tłumaczenie legal act, jednak w tym samym słowniku to termin enactment tłumaczony jest na j. polski jako „akt prawny”. W innych słownikach, a także na stronach internetowych organów prawnych i w tekstach o tematyce prawniczej można natknąć się na propozycje takie jak: deed, juridical act, jural act, legal instrument, legislative instrument. Nie każdy z nich jest równie bliski polskiemu „aktowi prawnemu”, dlatego warto rozważyć różnice między nimi.
Czym jest legal act?
Przyjrzyjmy się zatem najpierw terminowi legal act. Według słownika USLegal pojęcie legal act oznacza „an act that is not illegal”. Z drugiej strony ten sam słownik podaje: „a mentally insane person is incapable of legal acts”. Okazuje się więc, że legal act może też wskazywać na czynność, i to czynność prawną. W każdym razie według tego źródła na pewno nie jest to dokument zawierający ogólne reguły postępowania, jak „akt prawny” zwykle rozumie się w j. polskim.
Chociaż – uwaga. W dalszych poszukiwaniach okazuje się, że termin legal act występuje często w kontekście dokumentów Unii Europejskiej. Wówczas ma on znaczenie podobne do polskiego „aktu prawnego”: jest to rzeczywiście tekst o skutku prawnym, zawierający m.in. preambułę i część normatywną.
Jeśli więc mowa o prawodawstwie UE, legal act może się przydać. Wydaje się jednak, że to zbyt wąski kontekst, by móc rozszerzyć to użycie na inne gałęzie prawa.
Wróćmy do enactment
W jednym ze słowników polsko-angielskich proponowanym tłumaczeniem było enactment. Ze słowników anglojęzycznych można wyłapać prostą definicję tego wyrażenia: „something (such as a law) that has been enacted”. Odpowiada to polskiej definicji aktu prawnego. Następnie okazuje się też, że sama Konstytucja RP w wersji anglojęzycznej używa terminu „enactments” tam, gdzie w wersji polskiej użyto pojęcia „akty prawa”. Podobne wyniki daje research stron internetowych zagranicznych organów prawa.
Enactment brzmi zatem jak dobry ekwiwalent „aktu prawnego”.
Jak rozumieć deed, juridical act, jural act?
- Deed według Practical Law to „a written document which is executed with the necessary formality (that is, more than a simple signature)”. Jest to więc rodzaj dokumentu, ale raczej rangi aktu notarialnego (stąd np. notarial deed) niż ustawy.
- Juridical act występuje w Louisiana Civil Code – kodeksie ze Stanów Zjednoczonych, w którym można znaleźć analogie do naszych polskich kodeksów – np. w zdaniu „Persons may not by their juridical acts derogate from laws enacted for the protection of the public interest”. Widać więc, że pojęcie to jest rozumiane jako czynność.
- Jural act występuje we wspomnianym wcześniej słowniku US Legal, jednak znów raczej jako czynność: „an act taken in the context of a society’s legal system”. Nie jest to jednak wyrażenie, na które często można się natknąć.
Legal instrument
Legal instrument występuje m.in. w kontekstach unijnych: wówczas oznacza „a formally executed written document”. Wśród przykładów legal instruments wyróżniane są „a certificate, deed, bond, contract, will, legislative act, notarial act, court writ or process, or any law passed by a competent legislative body in municipal (domestic) or international law”. Tak szerokie użycie potwierdza słownik korpusowy zawierający zbiór dokumentów unijnych w j. polskim i angielskim.
Poza kontekstem unijnym, w prawie międzynarodowym również można znaleźć użycie legal instrument w znaczeniu „aktu prawnego”: np. w dokumentach ONZ wymienia się counter-terrorism legal instruments promulgowane przez Counter-Terrorism Committee. W polskich wersjach językowych dokumentów ONZ pojawia się określenie „instrument prawny”, jak np. w tytule „Źródła prawa i instrumenty prawne dotyczące praw człowieka”.
Oprócz terminu legal instrument można znaleźć termin podobny: legislative instrument. On również pojawia się w kontekstach unijnych i jest wówczas także tłumaczony jako „instrument prawny”. Jest on również obecny na stronach internetowych organów prawnych różnych krajów anglojęzycznych, np. Nowej Zelandii czy Australii. Co ważne, legislative instruments są wymieniane jako dokumenty niższe rangą niż Acts, które możemy rozumieć jako ustawy.
„Instrument prawny”
W j. polskim „instrument prawny” jest jednak pojęciem dość nieprecyzyjnym, które występuje m.in. w orzecznictwie. Jak pisze Adam Erechemla w artykule „Rola wybranych instrumentów prawa ochrony środowiska w zapewnieniu bezpieczeństwa walorów przyrodniczych i turystycznych obszarów przyrodniczo cennych”, termin „instrument prawny” bywa rozumiany jako „ogólnie obowiązujące akty prawne: dyrektywy, ustawy”, ale także zbiór norm. Autor podkreśla, że pojęcie to często pojawia się „w doktrynie prawa ochrony środowiska”. W dużej mierze termin ten wydaje się być podobny znaczeniowo do „aktu prawnego”.
Podsumowanie
- Dobrym odpowiednikiem „aktu prawnego” w znaczeniu ustawy, rozporządzenia itp. jest enactment.
- Na gruncie UE dobrym odpowiednikiem jest legal act, choć native speakera takie użycie tego zwrotu może mocno zdziwić…
- …ponieważ poza kontekstem UE legal act, juridical act i jural act to raczej odpowiedniki „czynności prawnej” (oczywiście nie jedyne).
- Pożyteczny może być termin legal instrument – dobry odpowiednik każdego aktu prawnego, również w znaczeniu umowy, testamentu czy innego dokumentu pisemnego. (W języku polskim zaś „instrument prawny” może owszem oznaczać akt prawny, ale także instytucję prawną lub środek prawny.)
- Legislative instrument sugeruje rangę poniżej ustawy.